ΓΙΑΤΡΟΣΟΦΙΑ: Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΛΕΞΗΣ & Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ
Πολλές από τις λέξεις που χρησιμοποιούμε καθημερινά μας είναι άγνωστες στην αρχική τους σημασία. Με την πάροδο του χρόνου οι περιστασιακές νοηματοδοτήσεις σε μερικές από αυτές επικάλυψαν την αρχική σημασία και πλέον δεν γνωρίζουμε επακριβώς τι σημαίνουν αν και εξακολουθούμε να τις χρησιμοποιούμε υπό τη νεότερη νοηματοδότηση.
Υπάρχουν πολλά παραδείγματα. Ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ή λέξη «γιατροσόφι» ή «ιατροσόφιον» που αρχικά είχε «καλή» σημασία. Καθώς αποτελεί σύνθετη λέξη από το «ιατρός» και «σοφία» . Ήταν δηλαδή μια επιμέρους ιατρική γνώση-σοφία ενώ η συνολική επιστήμη η «ιατροσοφική» δεν υπολείπονταν της ιατρικής ως έννοια. Αντιθέτως συνδύαζε τόσο την ιατρική όσο και τη φαρμακευτική και άλλες παρεμφερείς γνώσεις σε μία ενότητα με αυτό το όνομα.
Ανάλογα με την εποχή όμως και με τις περιστάσεις το εύρος αλλά και ο χαρακτήρας των εννοιών μεταβάλλεται. Το «ιατροσοφικόν» κατέληξε να σημαίνει «κομπογιαννιτισμός», απάτη και πρόληψη ή δεισιδαιμονία ακόμη, όταν από άγνοια ορισμένοι επίδοξοι γιατροί ενέπλεξαν στην επιστήμη και προλήψεις, συνήθειες και αντιλήψεις της εποχής τους, τις οποίες αποδέχονταν τυφλά και οι οποίες δεν είχαν κανένα χαρακτηριστικό της επιστήμης ούτε καν το κυριότερο: τη λογική απόδειξη.
Ο μελετητής που καλείται να ασχοληθεί με την ιστορία της ιατρικής έχει ένα διπλό καθήκον: αφενός να διατηρήσει τις όποιες επιστημονικές ανακαλύψεις υπάρχουν από το παρελθόν, αφετέρου να κάνει ορθό διαχωρισμό και να μην απορρίψει αδιακρίτως ότι μοιάζει ανόητο, ξεπερασμένο ή λανθασμένο χωρίς να ακολουθήσει την ίδια μέθοδο και αποδεικτική διαδικασία με την οποία επιβεβαιώνονται ανά τους αιώνες οι επιστημονικές ανακαλύψεις και διακρίνονται από τις εσφαλμένες εικασίες ή παραδοχές. Δηλαδή την αποδεικτική πειραματική διαδικασία. Πολλές φορές, κυρίως κατά την εποχή του 18ου αιώνα και έως και στον 20ο αιώνα απορρίφθηκαν τυφλά πολλά στοιχεία των παραδόσεων χωρίς αξιόλογη έρευνα μόνο και μόνο από την εξωτερική τους εμφάνιση. Αργότερα , όταν εξετάστηκαν με την απαιτούμενη προσοχή, αποδείχθηκαν ορθές και χρήσιμες πρακτικές αλλά για άλλους λόγους από εκείνους που ίσως υπέθεταν οι ιατροί άλλων εποχών. Πχ. η χρήση της βδέλλας ως μέσου αποφυγής της πήξης του αίματος ήταν αποτελεσματική λόγω της αντιπηκτικής ουσίας που περιέχει το σάλιο της βδέλλας και όχι λόγω της αφαίμαξης καθεαυτής, όπως υπέθεταν τότε.
Όλες οι παλαιές παραδοχές πρέπει να επανεξαταστούν με αυτό το σκεπτικό ανεξαρτήτως της αφελούς ερμηνείας που μάλλον λειτουργεί συκοφαντικά για τη λαϊκή ιατρική παράδοση. Η ερμηνεία είναι πάντα διακριτό ζήτημα από το γεγονός.
Από τις παλαιότερες εποχές έχουν διασωθεί πολλές συλλογές ιατρικών γνώσεων οι οποίες θα μπορούσαν να αποτελέσουν σημαντικό πεδίο έρευνας για την ιατρική και τις παρεμφερείς επιστήμες. Μία τέτοια συλλογή είναι και το σύγγραμμα με τον τίτλο «Γεωπονικόν» του κρητικού μοναχού Αγαπίου Λάνδου, φημισμένου συγγραφέα της περιόδου της Τουρκοκρατίας ο οποίος ήταν επίσης συγγραφέας και άλλων πολύ γνωστών έργων όπως το «Αμαρτωλών Σωτηρία» κλπ. που επίσης κάποια από αυτά έχουν δυσφημιστεί συνήθως από εξωεκκλησιαστικούς επικριτές τους. Τα κείμενα αυτά σημείωσαν πλήθος εκδόσεων (περί τις 150 όλα μαζί και 300.000 αντίτυπα μέσα σε 150 χρόνια) και αποτέλεσαν βασικά αναγνώσματα για την περίοδο εκείνη.
Στο «Γεωπονικόν» ο Αγάπιος καταγράφει , αναπαράγοντας από παλαιότερα κείμενα (όπως ο ίδιος ομολογεί στη Εισαγωγή) , πλήθος αντιλήψεων από παλιά έως την εποχή συγγραφής του (περίπου 1620) για πολλά ζητήματα από την γεωπονική και την καθημερινή διατροφή μέχρι την ιατρική , τη βοτανολογία, τη συμπεριφορά των ζώων κλπ. ακόμη και αν αυτές μοιάζουν αφελείς και δεν γίνονταν εύκολα πιστευτές ούτε στην εποχή του. Πχ. η παρατήρησή του ότι τα μεταλλικά στεφάνια στα βαρέλια κρασιού τα σώζουν από αλλοίωση λόγω αστραπών (!!!) σήμερα μπορεί να ερμηνευτεί μέσω της ηλεκτρομαγνητικής θεωρίας κάτι που τότε ήταν αδύνατο. Τα μεταλλικά στεφάνια αποτελούν προστατευτική διάταξη διότι λόγω της αυτεπαγωγής και της αγωγιμότητάς τους βοηθούν ως ηλεκτρομαγνητικά φίλτρα να καταναλωθεί μέρος της ηλεκτρομαγνητικής ενέργειας σε αυτά και να μην φτάσει στο εσωτερικό του βαρελιού. Λειτουργούν ως ένας χονδροειδής κλωβός Φαραντέι για κάποιες συχνότητες. Αν μάλιστα είναι αρκετά σε πλήθος ο κλωβός γίνεται πολύ καλύτερος και αποτελεσματικότερος. Ο Αγάπιος κατά τη διαμονή του ως στ Άγιο Όρος διεύρυνε σε τεράστιο βαθμό τις γνώσεις του και τη γλωσσομάθειά του και εν συνεχεία ταξίδεψε σε πολλά μέρη καθώς και στη Δύση όπου βρήκε πολλά παλιά ή και αρχαία κείμενα ιατρικής κλπ συναφών θεμάτων, τα οποία επιλεκτικά αντέγραψε.
Θα ξεκινήσουμε σήμερα στην παρούσα σελίδα να παρουσιάσουμε αρχικά μερικά από τα γνωστότερα έργα με γνώσεις ή αναφορές στην «ιατροσοφική» και εν συνεχεία θα παρουσιάσουμε κατά σειρά κάθε ένα από τα μικρά κεφάλαια του βιβλίου «Γεωπονικόν» του Αγαπίου Λάνδου και να τα σχολιάζουμε με κατά το δυνατό αποσαφήνιση της ορολογίας του, ώστε ο αναγνώστης να μπορεί αφενός κα κατανοήσει το νόημα αφετέρου να μπορεί να αναζητήσει περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το θέμα.
Ορισμένα από τα έργα του μπορούν να βρεθούν και σε ψηφιακή μορφή. Δεν πρέπει να συγχέεται με το συνεργάτη του αγίου Νικοδήμου του αγιορείτη , τον Αγάπιο Λεονάρδο, που έζησε δύο αιώνες μετά.
Βαγγέλης Κατέρης
Υπάρχουν πολλά παραδείγματα. Ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ή λέξη «γιατροσόφι» ή «ιατροσόφιον» που αρχικά είχε «καλή» σημασία. Καθώς αποτελεί σύνθετη λέξη από το «ιατρός» και «σοφία» . Ήταν δηλαδή μια επιμέρους ιατρική γνώση-σοφία ενώ η συνολική επιστήμη η «ιατροσοφική» δεν υπολείπονταν της ιατρικής ως έννοια. Αντιθέτως συνδύαζε τόσο την ιατρική όσο και τη φαρμακευτική και άλλες παρεμφερείς γνώσεις σε μία ενότητα με αυτό το όνομα.
Ανάλογα με την εποχή όμως και με τις περιστάσεις το εύρος αλλά και ο χαρακτήρας των εννοιών μεταβάλλεται. Το «ιατροσοφικόν» κατέληξε να σημαίνει «κομπογιαννιτισμός», απάτη και πρόληψη ή δεισιδαιμονία ακόμη, όταν από άγνοια ορισμένοι επίδοξοι γιατροί ενέπλεξαν στην επιστήμη και προλήψεις, συνήθειες και αντιλήψεις της εποχής τους, τις οποίες αποδέχονταν τυφλά και οι οποίες δεν είχαν κανένα χαρακτηριστικό της επιστήμης ούτε καν το κυριότερο: τη λογική απόδειξη.
Ο μελετητής που καλείται να ασχοληθεί με την ιστορία της ιατρικής έχει ένα διπλό καθήκον: αφενός να διατηρήσει τις όποιες επιστημονικές ανακαλύψεις υπάρχουν από το παρελθόν, αφετέρου να κάνει ορθό διαχωρισμό και να μην απορρίψει αδιακρίτως ότι μοιάζει ανόητο, ξεπερασμένο ή λανθασμένο χωρίς να ακολουθήσει την ίδια μέθοδο και αποδεικτική διαδικασία με την οποία επιβεβαιώνονται ανά τους αιώνες οι επιστημονικές ανακαλύψεις και διακρίνονται από τις εσφαλμένες εικασίες ή παραδοχές. Δηλαδή την αποδεικτική πειραματική διαδικασία. Πολλές φορές, κυρίως κατά την εποχή του 18ου αιώνα και έως και στον 20ο αιώνα απορρίφθηκαν τυφλά πολλά στοιχεία των παραδόσεων χωρίς αξιόλογη έρευνα μόνο και μόνο από την εξωτερική τους εμφάνιση. Αργότερα , όταν εξετάστηκαν με την απαιτούμενη προσοχή, αποδείχθηκαν ορθές και χρήσιμες πρακτικές αλλά για άλλους λόγους από εκείνους που ίσως υπέθεταν οι ιατροί άλλων εποχών. Πχ. η χρήση της βδέλλας ως μέσου αποφυγής της πήξης του αίματος ήταν αποτελεσματική λόγω της αντιπηκτικής ουσίας που περιέχει το σάλιο της βδέλλας και όχι λόγω της αφαίμαξης καθεαυτής, όπως υπέθεταν τότε.
Όλες οι παλαιές παραδοχές πρέπει να επανεξαταστούν με αυτό το σκεπτικό ανεξαρτήτως της αφελούς ερμηνείας που μάλλον λειτουργεί συκοφαντικά για τη λαϊκή ιατρική παράδοση. Η ερμηνεία είναι πάντα διακριτό ζήτημα από το γεγονός.
Από τις παλαιότερες εποχές έχουν διασωθεί πολλές συλλογές ιατρικών γνώσεων οι οποίες θα μπορούσαν να αποτελέσουν σημαντικό πεδίο έρευνας για την ιατρική και τις παρεμφερείς επιστήμες. Μία τέτοια συλλογή είναι και το σύγγραμμα με τον τίτλο «Γεωπονικόν» του κρητικού μοναχού Αγαπίου Λάνδου, φημισμένου συγγραφέα της περιόδου της Τουρκοκρατίας ο οποίος ήταν επίσης συγγραφέας και άλλων πολύ γνωστών έργων όπως το «Αμαρτωλών Σωτηρία» κλπ. που επίσης κάποια από αυτά έχουν δυσφημιστεί συνήθως από εξωεκκλησιαστικούς επικριτές τους. Τα κείμενα αυτά σημείωσαν πλήθος εκδόσεων (περί τις 150 όλα μαζί και 300.000 αντίτυπα μέσα σε 150 χρόνια) και αποτέλεσαν βασικά αναγνώσματα για την περίοδο εκείνη.
Θα ξεκινήσουμε σήμερα στην παρούσα σελίδα να παρουσιάσουμε αρχικά μερικά από τα γνωστότερα έργα με γνώσεις ή αναφορές στην «ιατροσοφική» και εν συνεχεία θα παρουσιάσουμε κατά σειρά κάθε ένα από τα μικρά κεφάλαια του βιβλίου «Γεωπονικόν» του Αγαπίου Λάνδου και να τα σχολιάζουμε με κατά το δυνατό αποσαφήνιση της ορολογίας του, ώστε ο αναγνώστης να μπορεί αφενός κα κατανοήσει το νόημα αφετέρου να μπορεί να αναζητήσει περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το θέμα.
Ορισμένα από τα έργα του μπορούν να βρεθούν και σε ψηφιακή μορφή. Δεν πρέπει να συγχέεται με το συνεργάτη του αγίου Νικοδήμου του αγιορείτη , τον Αγάπιο Λεονάρδο, που έζησε δύο αιώνες μετά.
Βαγγέλης Κατέρης
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου