Μετάφραση του «Γεωπονικόν» του Αγαπίου Λάνδου ΜΕΡΟΣ 2ον
Μετάφραση της εισαγωγής από το «Γεωπονικόν» του Αγαπίου Λάνδου και σχολιασμός της
Από όλα τα σωματικά αγαθά, άλλο δεν έχει ο άνθρωπος πιο επιθυμητό όσο την υγεία και την ευρωστία, για την οποία συμφωνεί να ξοδέψει όλο του το βιός, διότι και αν έχει πολλά κτήματα, αμπελώνες, χωράφια, ρούχα πολύτιμα, χρήματα, και άλλο πλούτο αμέτρητο, αν είναι όμως ασθενής και κατάκοιτος ποιό το όφελος; Επειδή δεν μπορεί να τα χαίρεται και να απολαμβάνει όσα έχει. Ένας τέτοιος άνθρωπος είναι δυστυχέστερος από έναν φτωχό υγιή ο οποίος και αν και είναι φτωχός όταν έχει όλα τα μέλη του εύρωστα, με τον κόπο του κερδίζει τα προς το ζην και χαίρεται την υγεία του. Ο δε εν ασθενεία πλούσιος διάγει βίο αβίωτο και σχεδόν ως νεκρός κατάκειται και έχει λύπη, για το λόγο αυτό, και θλίψη απερίγραπτη.
Για την αιτία αυτή λοιπόν και εγώ έχοντας πόθο να σας ωφελήσω όπως σας ωφέλησα , άνθρωποι, με τα βιβλία που ετύπωσα με τη βοήθεια του Θεού, συνέλεξα από τους πλέον ειδήμονες ιατρούς νεότερους και παλαιούς, ερμηνείες, ιατρικά πολύ ωφέλημα εις την υγεία του σώματος, και όποιος αναγνώσει το παρόν βιβλίο κερδίζει μεγάλη ωφέλεια, διότι σε αυτό σας ερμηνεύω κάθε ένα από τα φαγώσιμα δηλαδή καρπούς, ζώα, φυτά και ψάρια, του κάθε ενός τη βλάβη που προκαλεί και την ωφέλεια για να ξέρει κάθε ένας να προφυλάσσεται ώστε να μένει αβλαβής και να γίνει πολύχρονος χωρίς να του έλθει μεγάλη ασθένεια, οι οποίες έρχονται τις περισσότερες φορές από τη αντιτιθέμενα φαγητά. Αν κανείς έχει αντιρρήσεις ας διαβάσει όλους τους ιατρούς που φέρουν εις μαρτυρία της αλήθειας αυτής εκείνους τους ευλογημένους προπάτορες που έζησε καθένας τους χρόνους εννιακοσίους τόσους χωρίς ασθένεια, όπως φαίνεται στη Γένεσι, δηλαδή ο Αδάμ , ο Σηθ, και οι απόγονοί τους. Αυτό συλλογιζόμενοι μερικοί απερίσκεπτοι τόλμησαν να πουν πως εκείνα τα έτη ήταν μικρότερα. Όμως αυτό είναι ψέμμα σαφέστατα, μόνο που η αιτία που έζησαν τόσα χρόνια ήταν κατά πρώτον από θεία βούληση, απ’ όπου κάθε αγαθό δόσιμο, και πάν δώρημα τέλειο έρχεται, δεύτερο από την ευταξία της διατροφής τους, διότι έτρωγαν σύμμετρα και όσα φαγώσιμα ήταν αβλαβή. Ο Αδάμ ως τέλειος και πάνσοφος γνώριζε όλα τα φυτά και τους καρπούς ποια δύναμη έχουν και την ερμήνευε στους απογόνους του και προφυλάσσονταν από τα βλαβερά, γι’ αυτό και έγιναν τόσο πολυχρόνιοι.
Μετά από τον Κατακλυσμό αδυνάτισε η ανθρώπινη φύση λόγω της φθοράς του αέρα επειδή η θάλασσα σκέπασε όλο τον κόσμο και διεφθάρη η γη από την άλμη της και δεν γεννούσε τους καρπούς των δέντρων και τα φυτά τόσο άβλαβα. Γι’ αυτό και δεν ζούσαν πλέον τόσους χρόνους οι άνθρωποι όπως πριν. Όμως και τότε βρέθηκαν ορισμένοι επιμελείς και σπουδαίοι άνθρωποι οι οποίοι με την πολλή τους γνώση και μάθηση γνώρισαν τη δύναμη των βοτάνων και μας άφησαν γραπτώς ποια ωφέλεια δίνει το καθένα για να βοηθούμαστε στις ανάγκες να μην πεθαίνουμε. Και όχι μόνο οι άνθρωποι με το λογικό βρήκαν διάφορες θεραπείες αλλά και πολλά ζώα από το χάρισμα της φύσεως γνωρίζουν διάφορα φάρμακα και βοηθούνται στις ανάγκες τους, από τα οποία ζώα έμαθαν μερικά και οι άνθρωποι και μάλιστα τούτα: το ελάφι γνωρίζει πως ο δίκταμος έχει τη δύναμη και βγάζει από τη σάρκα τη σαΐτα και άλλα σίδερα , γι’ αυτό όταν πληγωθεί τρέχει και βρίσκει αυτό το χορτάρι αμέσως , το μασά και το βάζει στην πληγή του και θεραπεύεται αμέσως. Το ίδιο κάνουν και τα αγριόγιδα της Κρήτης όπως λέει ο Αριστοτέλης. Ομοίως πάλι τα ελάφια αν τα δαγκώσει το σφαλάγγι (που είναι σαν την αράχνη αλλά όμως δηλητηριώδες) τρώνε καβούρια και θεραπεύονται. Το χόρτο που ονομάζεται «χελιδόνιο» μας το έδειξε το χελιδόνι πως φωτίζει τα μάτια, γιατί τα παιδιά του γεννιούνται τυφλά και τ και φέρνοντας αυτό το χόρτο το βάζει σ’ αυτά και βλέπουν. Αυτό βεβαιώνει και ο Γαληνός λέγοντας «ο ζωμός του χελιδονίου φωτίζει τους οφθαλμούς που θαμπώνουν από χοντρούς χυμούς». Η χελώνα τρώει ρίγανη και δεν την πειράζουν τα φίδια και τα αγριογούρουνα όταν αρρωστήσουν τρώνε κισσό και καβούρια και θεραπεύονται. Οι αρκούδες όταν δηλητηριαστούν από μανδραγόρα τρώνε μυρμήγκια και δεν βλάπτονται και άλλα πολλά ζώα εννοούν πολύ καλύτερα από τον άνθρωπο το συμφέρον τους, μάλιστα γνωρίζουν και το μέλλον. Δηλαδή τα αρνάκια χορεύουν και χαίρονται όταν πρόκειται να βρέξει και τα βόδια αναλύχονται ανατριχιάζοντας και βόσκουν βιαστικά, τα πρόβατα χτυπούν τη γη με το πόδι και την σκάβουν , οι κατσίκες κοιμούνται κοντά η μία στην άλλη, τα μυρμήγκια περπατούν γρηγορότερα, και όταν συναντιόνται μαλώνουν μεταξύ τους. Ομοίως και το γουρούνι γνωρίζει πότε θα χιονίσει και συνάζει ξύλα, ψάθες και άλλα όμοια στην στρωμνή του. Και όχι μόνο τα ζώα της γης αλλά και τα θαλάσσια γνωρίζουν πότε πρόκειται να αλλάξει ο καιρός, να γίνει φουρτούνα. Τότε χώνονται οι αχινοί στην άμμο, τα καλαμάρια πηδούν και συνάζονται μαζί αμέτρητα, οι βάτραχοι φωνάζουν δυνατότερα, οι κότες χτυπούν τα φτερά τους και χαίρονται, οι λύκοι φεύγουν από κει που κατοικούν αν γνωρίσουν ότι πρόκειται να πέσει χιόνι πολύ και πηγαίνουν σε άλλον τόπο μακριά, και γενικά τα περισσότερα ζώα γνωρίζουν το συμφέρον τους και πώς να αποφεύγουν το κίνδυνο. Όμως οι άνθρωποι είναι σε αυτό αμαθέστεροι, εννοώ τους ανόητους και αγράμματους που ζουν σχεδόν χειρότερα και από τα ζώα και δεν γνωρίζουν ποια τους βλάπτουν.
Για την αιτία αυτή συνάθροισα από βιβλία διάφορα και συνέθεσα το παρόν σε κοινή των αναγνωστών ωφέλεια, το οποίο ονόμασα ΓΕΩΠΟΝΙΚΟΝ διότι το πρώτο μέρος το αφιέρωσα στις ερμηνείες για τους γεωργούς, πώς να σπέρνουν τα φυτά και τα γεννήματα, πώς να κεντρώνουν τα δέντρα και κλήματα, πους να διαχειρίζονται τους καρπούς και τα κρασιά ώστε να μην καταστρέφονται αλλά να διατηρούνται για πολύ καιρό και άλλα πολλά απαραίτητα πράγματα για κάθε λογής άνθρωπο λαϊκό και εκκλησιαστικό. Από αυτά άλλα έμαθα από ανθρώπους πολυμαθείς και ειδήμονες σε διάφορες χώρες και κάστρα που περπάτησα και άλλα πάλι από βιβλία ιταλών και ελλήνων φιλοσόφων, τα οποία διάβασα και όσο μπόρεσα προσπάθησα να μη γράψω κανένα ψέμμα, όπως κάθε ένας μπορεί να διαπιστώσει από όσους διάβασαν το ελληνικό ΓΕΩΠΟΝΙΚΟΝ , τον Διοσκορίδη, το Γαληνό, τον Ματταιώλη, τον Κάστωρα και τους άλλους φιλοσόφους από τους ιατρούς, από τους οποίους μεταγλώττισα με φιλαλήθεια όπως εκείνοι τα έγραψαν. Εκείνοι κοπίασαν τόσο και γνώρισαν κάστρα και πόλεις άπειρες και όρη υψηλότατα για να βρουν βότανα ωφέλιμα και με την πολλή τους πράξη και μάθηση κατάλαβαν κάθε βοτάνου τη δύναμη και μας την άφησαν γραπτώς, για να βρίσκουμε στην ανάγκη βοήθεια. Δεχθείτε λοιπόν, αδελφοί εν Χριστώ, το παρόν πολυτιμότατο βιβλίο και αναγνώστε το πολλές φορές, ως πολύ χρήσιμο και αναγκαίο και αφήστε τα άλλα βιβλία τα ψευδή και μάταια , και εννοώ τις ιστορίες και κωμωδίες, μύθους των ποιητών και άλλες όμοιες φλυαρίες, που ούτε την ψυχή ωφελούν, ούτε το σώμα σας, και μόνο αυτό διαβάστε ως κατά πολύ συμφέρον στην υγεία του σώματος και κάνετε όσα λέει. Δηλαδή να φυλάγεσθε από τα βλαβερά και να τρώτε τα ωφέλιμα και αναγκαιότερα για να ζήσετε σε τούτο τον κόσμο πολλά χρόνια υγιείς και άνοσοι και εις τον μέλλοντα (εάν φυλάξετε τις σωτηριώδεις εντολές του Κυρίου) να κληρονομήσετε τη βασιλεία αυτού την ουράνια, να ζείτε αθάνατα χαίροντες αιωνίως και ευφραινόμενοι.
Σχόλια στην εισαγωγή του βιβλίου «Γεωπονικόν» του Αγαπίου Λάνδου
Η εισαγωγή του βιβλίου χωρίζεται σε τρία άνισα μέρη που αφορούν κατά σειρά την αξία της υγείας , τον κόσμο των μυστικών: αρχικά δείχνει την αξία της υγείας για τον άνθρωπο, την αιτία για την οποία έγραψε το βιβλίο και τέλος τη διάθρωση και τις πηγές του συγγραφέα. Στον μεν πρώτο και τρίτο μέρος αφιερώνει λιγότερο χρόνο γιατί είναι αυτονόητη η αξί της υγεία στους περισσότερους ακόμη και στους αμαθείς. Γι’ αυτό άλλωστε χρησιμοποιεί παραδείγματα στα οποία φαίνεται η αξία της χωρίς διάκριση μάθησης, αλλά πλούτου, ώστε να φανεί ότι αφορά όλους και ότι αξίζει περισσότερο από κέ τι άλλο και σίγουρα περισσότερο από όλα τα επίγεια αγαθά, τα οποία οι αμαθείς , ανεξαρτήτως πλούτου, θέτουν ιεραρχικά ψηλά στο σύστημα αξιών τους.
-Με το δεύτερο μέρος ο Αγάπιος επιχειρεί να αναδείξει έναν άλλο κόσμο, έναν κόσμο μυστηριακό θα έλεγε κανείς καθώς αναφέρεται σε παράξενα φαινόμενα στον κόσμο της φύσης τα οποία οι περισσότεροι είχαν ακούσει ή μπορούσαν να δουν στο σπίτι τους παρατηρώντας τα ζώα. Επειδή το βιβλίο απευθύνεται κυρίως στους αμαθείς ή στους ολιγομαθείς για να τους παρακινήσει παραθέτει ορισμένα τέτοια φαινόμενα παρακάμπτοντας την ενδεχόμενη άρνηση της μακροβιότητας των προπατόρων από μορφωμένους ή αμόρφωτους. Τα φυσικά φαινόμενα είναι τέτοια που δεν μπορεί κανείς να τα αρνηθεί. Την εποχή εκείνη πριν υπάρξει η γνώση του μαγνητικού πεδίου της Γης μέσω του οποίου τα ζώα έχουν τις προαισθήσεις για τον καιρό η ύπαρξη αυτών των φαινομένων ήταν ισχυρή απόδειξη για την ύπαρξη αόρατων δυνάμεων που διέπουν τη λειτουργία της φύσης άρα και του ανθρώπου. Ο άνθρωπος σε παλαιότερες εποχές ήταν πιο εξαρτημένος από τη γεωργική παραγωγή και τη φύση. Επομένως τους προσφέρει ένα προκαταβολικό «δώρο» στους καλόπιστους αναγνώστες αν έχουν άγνοια ώστε να τους ωφελήσει μεν αλλά και να βεβαιωθούν για την ύπαρξη των δυνάμεων της φύσης και να την τιθασεύσουν περισσότερο, μέσω της λογικής τους, η οποία αναδεικνύεται ικανότερη της διαίσθησης των ζώων. Σήμερα γνωρίζουμε ότι τα ζώα προαισθάνονται μέσω οργάνων που αισθάνονται τέτοιες μεταβολές τα οποία χρησιμοποιούν και στις μετακινήσεις τους σε μεγάλες αποστάσεις.
Εκτός από αυτά τα φαινόμενα όμως ο Αγάπιος αναφέρεται και σε κάτι άλλο στο ίδιο μέρος, το δεύτερο: στη συσσώρευση γνώσης στην ανθρωπότητα. Ανάγει αυτή τη γνώση στον Αδάμ, δηλαδή είναι πανανθρώπινη , προκατακλυσμιαία και με θεία προέλευση. Οι μετέπειτα παρατηρήσεις επίσης είναι χρήσιμες και αξιόλογες χωρίς να υπολείπονται στις προηγούμενες γνώσεις που κληροδοτήθηκαν. Η θεία γνώση επομένως δεν είναι μόνο αυτή που έρχεται από τους πρωταρχικούς ανθρώπους αλλά και η κάθε φυσική γνώση που έχουν ακόμη και τα ζώα, αν εκλογικευθεί. Η λογική του ανθρώπου παίρνει την πρωτόλεια φυσική διαίσθηση του ζώου και την αναπτύσσει ακόμη περισσότερο. Σε ένα σημείο που αναφέρεται στον κατακλυσμό λέει πως η Γη έπαψε να παράγει αβλαβή φυτά και τροφές λόγω του άλατος! Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό σημείο και δεν είναι τυχαίο το ότι το αλάτι ακόμη και σήμερα θεωρείται τοξικό για το σώμα. Ο Αγάπιος του δίνει μια μεταφυσική, θα έλεγε κανείς βλαπτική διάσταση, σε όλη τη φύση. Και δεν φαίνεται να έχει άδικο επειδή τα άλατα προκαλούν πλήθος ασθενειών όταν βρίσκονται σε δυσανάλογη ποσότητα στον οργανισμό. Η θεώρηση των αρχαίων ελλήνων ιατρών για την ισορροπία των γεύσεων ως κατάσταση υγείας, ως σύλληψη είναι ορθή γενικά αλλά στην ειδική εφαρμογή της χρειάζεται ποσοτικοποίηση. Πχ. πόσο αλάτι είναι απαραίτητο για το σώμα;
Αν ο τρόπος ζωής μας εθίζει στο πολύ αλάτι μήπως θα πρέπει αναθεωρώντας αυτή τη στάση να κινηθούμε προς την υπόδειξη του Αγαπίου για λιγότερο αλάτι; Η σκέψη αυτή φαίνεται να συνδυάζεται και μια άλλη του πρώτου μέρους που λέει ότι ο φτωχός υγιής μέσω της εργασίας του βγάζει τα προς το ζην και χαίρεται την υγεία του. Η σωματική εργασία είναι μια παράμετρος που έχει αγνοηθεί στο σύγχρονο κόσμο. Η προσπάθεια υποκατάστασής της μέσω της γυμναστικής δεν είναι ποτέ πλήρης και δεν μπορεί να είναι πλήρης επειδή λείπει ένα στοιχείο στη δραστηριότητα της γυμναστικής: η άμεση σκοπιμότητα. Δηλαδή ο οργανισμός ως σύνολο, δεν κινητοποιείται πλήρως γιατί δεν εργάζεται για να ζήσει. Είναι ένα πάρεργο η γυμναστική έστω και ευχάριστο. Η με βιοτικό σκοπό εργασία και η εφίδρωση όχι μόνο αποβάλλει το περιττό άλας από τον οργανισμό αλλά κινητοποιεί όλα τα συστήματα εκείνα που δεν κινητοποιούνται κατά τη γυμναστική.
Ας αναλογιστεί κανείς πως θα έτρεχε αν τον κυνηγούσε ένα σκυλί και πως αν κάνει απλά τρέξιμο έστω και γρήγορο. Το ίδιο ισχύει και για τις άλλες συνήθεις ουσίες τους πολιτισμού μας (ποτά, ζάχαρη, κλπ.) που έρχονται να καλύψουν συναισθηματικά κενά που δημιουργεί το τρόπος ζωής μας. Ο Αγάπιος με την αναφορά στο άλας της θάλασσας που επέδρασε στη φύση μας υποδεικνύει ότι πρέπει να θεωρούμε πως από τη γέννησή μας είμαστε σε δυσαρμονία λόγω μιας δυσαρμονικής μεταβολής που έλαβε χώρα στο παρελθόν στη φύση. Στο ίδιο σημείο στη Γένεσι αναφέρεται και κάτι άλλο: οι άνθρωποι δεν έτρωγαν κρέας πριν τον κατακλυσμό αλλά καρπούς αποκλειστικά. Πως συνδέεται αυτό με το αλάτι; Υπάρχει σύνδεση από δύο κατευθύνσεις: το αλάτι γίνεται απαραίτητο όταν τρώει κρέας κάποιος για να περιορίζει τις δυσάρεστες συνέπειες της κρεατοφαγίας (ακόμη και για διατήρηση τους κρέατος, όχι μόνο για τη γευστική βελτίωση) αλλά από την άλλη μπορεί και να προκαλεί την κρεατοφαγία λόγω της υποβάθμισης του αέρα όπως λέει ο Αγάπιος. Φαίνεται να θεωρεί ότι το άλας και η υγρασία στον αέρα μείωσαν τις ιδιότητες και την ενεργειακή απόδοση των φυτών σε σχέση με την προκατακλυσμιαία περίοδο με αποτέλεσμα να μην μπορεί ο άνθρωπος να λάβει τις απαραίτητες ουσίες όπως και πριν με τις ίδιες ποσότητες καρπών και φυτών. Επειδή η λήψη μεγαλύτερων ποσοτήτων ίσως ήταν αδύνατη η κρεοφαγία ήταν το επακόλουθο σε κάποιες περιοχές. Η συνήθεια αυτή επικράτησε λόγω της ραγδαίας αύξησης της δύναμης και της επιθετικότητας των ανθρώπων που έτρωγαν κρέατα σε σχέση με τους λοιπούς που εξακολουθούσαν να είναι πιο ειρηνικοί και ανεξίκακοι. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι οι πολιτισμικές και κοινωνικές ανακατατάξεις στους ανθρώπους οι οποίοι πλέον έχουν άλλη συμπεριφορά και τρόπο σκέψης σε σχέση με πριν. Ακόμη και οι τόποι κατοικίας και τα δημιουργήματά τους επηρεάζονται. Γι’ αυτό και η διατροφή είναι συμβολικά το πρώτο στοιχείο που σχετίζεται με την πτώση του ανθρώπου, πριν ακόμη και από τον κατακλυσμό. Για να επιστρέψει στον Παράδεισο ο άνθρωπος ίσως πρέπει να αναστρέψει αυτή την πορεία , κάτι που φαίνεται να υπονοεί ο Αγάπιος χωρίς να το λέει ρητά, όπως είναι φανερό και από την ορθόδοξη παράδοση συνολικά, που κατά κανόνα καταργεί την κρεοφαγία στους μοναχούς.
-Στο τρίτο μέρος αναφέρει τις πηγές του και τον τρόπο συγγραφής. Εκεί διαφαίνονται δύο κύρια στοιχεία: αφενός θεωρεί ότι υπάρχει μια πανανθρώπινη παράδοση, προχριστιανική, που συνεχίζεται αδιάσπαστα και της οποίας έχει γίνει κοινωνός στα ταξίδια του σε πολλά μέρη της Γης αφετέρου δεν θέλει να γράψει κάτι ανακριβές , ή κάποιο ψέμμα έστω και άθελά του. Για το λόγο αυτό παραθέτει τους γνωστότερους συγγραφείς που είχαν σε υπόληψη στον καιρό του. Τον Γαληνό τον αναφέρει σε πολλά σημεία και ίσως περισσότερο από όλους, γιατί πρέπει να τον είχε μελετήσει περισσότερο.
Το κλείσιμο με την υποτίμηση των ποιητών κλπ. Θυμίζει την Πολιτεία του Πλάτωνα όπου αντίστοιχα λέγονται παρόμοια πράγματα για τους μύθους και τους ποιητές. Ο Αγάπιος κατηγορήθηκε ως πλατωνιστής όσο ζούσε και ως οπαδός των θεωριών του Πλάτωνα. Με την απόρριψη αυτή θέλει να δείξει ότι το βιβλίο του αναφέρεται σε πρακτικά και πραγματικά ζητήματα όχι θεωρητικά και φανταστικά , ανύπαρκτα. Δεν παραλείπει να συνδέσει τις συμβουλές για την παρούσα ζωής με εκείνες για την αιώνια ζωή για την οποία έχει μεριμνήσει στα άλλα βιβλία του τα θρησκευτικά, τα οποία εννοεί όταν γράφει «…καθώς και ψυχικώς σας ωφέλησα με τα βιβλία που τύπωσα…».
Συνεχίζεται
Βαγγέλης Κατέρης
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου